ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ

Τι είναι οι εικόνες;

• Εικόνες είναι η ζωγράφιση του προσώπου ορισμένων ατόμων, που ήσαν πιστοί ή μάρτυρες ή ευεργέτες της Εκκλησίας, με σκοπό να τις σέβονται οι άνθρωποι, να τις προσκυνούν και να τις λατρεύουν. Υπάρχουν και εικόνες του Χριστού και του Θεού.

Το επιτρέπει αυτό ο Θεός;

ΟΧΙ. Ο Θεός απαγορεύει πολύ αυστηρά την κατασκευή εικόνων και οποιωνδήποτε ομοιομάτων με σκοπό τη λατρεία και την προσκύνησή τους. Η δεύτερη από τις Δέκα Εντολές που έδωσε ο Θεός στην Παλαιά Διαθήκη λέει τα εξής:

«Μη κάμης εις εαυτόν είδωλον μηδέ ομοίωμα τινός, όσα είναι εν τω ουρανώ άνω, ή όσα εν τη γη κάτω ή όσα εν τοις ύδασι υποκάτω της γης’ μη προσκυνήσης αυτά, μηδέ λατρεύσης αυτά…» (Έξοδος Κ’ 4-5, Δευτερονόμιο Ε’ 8-9).

Δεν επιτρέπονται, ούτε ομοιώματα ανθρώπων, ούτε αγίων, ούτε αγγέλων, ούτε του Χριστού και του Θεού.

Στο Δευτερονόμιοδ’ 15, 16, 23, φαίνεται πολύ καθαρά η αυστηρή αυτή απαγόρευση του Θεού:

«Φυλάττετε λοιπόν καλώς τας ψυχάς σας… μήπως διαφθαρήτε και κάμητε εις εαυτούς είδωλον, εικόνα τινός μορφής, ομοίωμα αρσενικού ή θηλυκού… Προσέχετε εις εαυτούς μήποτε λησμονήσετε την διαθήκην Κυρίου του Θεού σας, την οποίαν έκαμε προς εσάς, και κάμητε εις εαυτούς είδωλον, εικόνα τινός, το οποίον απηγόρευσε Κύριος ο Θεός σου. Διότι Κύριος ο Θεός σου είναι πυρ καταναλίσκον, Θεός ζηλότυπος»

Τι σημαίνει είδωλο;

Μερικοί νομίζουν ότι είδωλο σημαίνει μόνο άγαλμα. Αυτό δεν είναι σωστό. Είδωλο δε σημαίνει μόνο άγαλμα, αλλά και ομοίωμα, εικόνα. (Λεξικό Ελευθερουδάκη).

Τι λέει η Αγία Γραφή γι’ αυτούς που κάνουν και ελπίζουν στα είδωλα;

Τα παρακάτω εδάφια μιλούν μόνα τους:

Ψαλμός ριε’ 4-8: «Τα είδωλα αυτών είναι αργύριον και χρυσίον, έργα χειρών ανθρώπων’ στόμα έχουσι και δεν λαλούσι, οφθαλμούς έχουσι και δεν βλέπουσι, ώτα έχουσι και δεν ακούουσι, μυκτήρας έχουσι και δεν οσφραίνονται. Χείρας έχουσι και δεν ψηλαφούσι, πόδας έχουσι και δεν περιπατούσι, ουδέ ομιλούσι δια του λάρυγγος αυτών. Όμοιοι αυτών ας γείνωσι οι ποιούντες αυτά, πας ο ελπίζων επ’ αυτά».

Ησαϊας μδ’ 9-20: «Όσοι κατασκευάζουσι είδωλα, πάντες είναι ματαιότης. Και τα πολυέραστα αυτών είδωλα δεν ωφελούσι, και αυτοί είναι μάρτυρες αυτών ότι δεν βλέπουσι, ουδέ νοούσι, δια να καταισχυθώσι (εδ. 9)…Δεν καταλαβαίνουσι…και ουδείς συλλογίζεται εν τη καρδία αυτού… ώστε να είπη, «Το ήμισυ αυτού έκαψα εν πυρί, έτι έψησα άρτον επί των ανθράκων αυτού, έψησα κρέας και έφαγον’ έπειτα θέλω κάμη το υπόλοιπον αυτού βδέλυγμα; Θέλω προσκυνήσει δένδρου κορμόν»; (εδ. 18-20).

Τι λέει η Καινή Διαθήκη στο θέμα αυτό;

Η Καινή Διαθήκη λέει ότι δεν πρέπει να γινόμαστε ειδωλολάτρες, δηλαδή να προσκυνάμε εικόνες ή άλλα αντικείμενα, γιατί δεν υπάρχει καμιά συμβίβαση του ναού του Θεού, που είναι οι πιστοί, με τα είδωλα. Μας προτρέπει να λατρεύουμε το Θεό «εν πνεύματι και εν αληθεία» και μόνο Αυτόν να προσκυνάμε. Διάβασε προσεκτικά τις παρακάτω περικοπές:

- Ματθαίος δ’ 10: «Τότε ο Ιησούς λέγει προς αυτόν, Ύπαγε Σατανά’ διότι είναι γεγραμμένον, «Κύριον τον Θεόν σου θέλεις προσκυνήσει, και αυτόν μόνον θέλεις λατρεύσει».

- Ιωάννης δ’ 24: «Ο Θεός είναι πνεύμα και οι προσκυνούντες αυτόν εν πνεύματι και αληθεία πρέπει να προσκυνώσι».

- Β’ Κορινθίους ς’ 16: «Τίνα δε συμβίβασιν ο ναός του Θεού με τα είδωλα; Διότι δεις είσθε ναός Θεού ζώντος… Δια τούτο, εξέλθετε εκ μέσου αυτών και αποχωρίσθητε, λέγει Κύριος, και μη εγγίσητε ακάθαρτο…»

- Α’ Ιωάννου ε’ 21: «Τεκνία, φυλάξατε εαυτούς από των ειδώλων».

Πώς μπήκαν οι εικόνες μέσα στην Εκκλησία;

Δεν υπήρχαν επί 300 χρόνια. Από το Μέγα Κωνσταντίνο, τον 4^ο αιώνα, επικράτησε να στολίζονται οι ναοί με εικόνες. Από τότε άρχισε συστηματικά η εικονολατρεία. Την έφεραν στην Εκκλησία οι ειδωλολάτρες, που έγιναν αναγκαστικά Χριστιανοί, χωρίς να έχουν αληθινά πιστέψει και αναγεννηθεί.

Δεν το βλέπουν αυτό οι ηγέτες της Εκκλησίας;

Το βλέπουν. Πολλοί θεολόγοι και κληρικοί δεν πιστεύουν στις εικόνες και το λένε. Άλλοι όμως τις δέχονται. Ο λαός δύσκολα τις αφήνει. Έχει συνδέσει τη ζωή του με αυτές.

Έγινε καμιά προσπάθεια να καταργηθούν οι εικόνες;

Έγιναν πολλές προσπάθειες από πιστούς αυτοκράτορες, ανώτερους κληρικούς και σοφούς Χριστιανούς, αλλά στο τέλος απέτυχαν, γιατί υπερίσχυσαν οι μοναχοί που είχαν και όφελος από την κατασκευή τους. Η κύρια απασχόληση των μοναχών ήταν η αγιογραφία. (Διάβασε στην Εγκυκλοπαίδεια λεπτομέρειες στη λέξη «Εικονομαχία»).

Όπως έχουμε τις φωτογραφίες των συγγενών μας, κάνει να έχουμε και τις εικόνες;

ΟΧΙ. Δεν κάνει να τις έχουμε, γιατί δεν είναι γνήσιες απεικονίσεις και φωτογραφίες των αγίων. Δεν υπήρχαν ζωγράφοι και φωτογράφοι τον καιρό του Χριστού και των Αποστόλων. Οι πιο πολλές είναι φανταστικές εικόνες των καλογήρων. Δεν απεικονίζουν το πρόσωπο όπως ήταν. Πολλές είναι και πλαστές. Οι ζωγράφοι χρησιμοποίησαν σαν μοντέλα άσχετα άτομα, ακόμη και αμαρτωλά, και μας τις παρουσιάζουν σαν εικόνες των Αγίων. Καμιά εικόνα δεν παριστάνει το Χριστό, τη μητέρα Του, τους Αποστόλους και τους Αγίους των τριών πρώτων αιώνων, όπως ήταν στην πραγματικότητα. Αλλά και να ήταν γνήσιες απεικονίσεις, δεν πρέπει να τις έχουμε, γιατί έχουν γίνει αντικείμενα λατρείας, πράγμα που ρητά απαγορεύει ο Θεός.

Κάνουν θαύματα οι εικόνες;

ΟΧΙ. Κατά γενική ομολογία οι εικόνες δεν κάνουν θαύματα και όσα λέγονται ή ακούγονται και γράφονται στις εφημερίδες δεν είναι αληθή. Διαδίδονται για να προσελκύσουν προσκυνητές με τα σχετικά οφέλη για την Εκκλησία.

Αν πραγματικά μια εικόνα κάνει κάποιο θαύμα, τότε πρέπει να τις δεχθούμε;

Και τότε πάλι, όχι. Ο Θεός απαγορεύει και συνεπώς δεν είναι αυτός που ενθαρύνει τους ανθρώπους να έχουν εικόνες. Υπάρχει και ο Πονηρός που πλανά τους ανθρώπους με παράξενα θαύματα για να τους απομακρύνει από την αλήθεια του Θεού. Ότι θαύμα έχει σχέση με εικόνες είναι από τον Πονηρό.

- Δευτερονόμιο ιγ’ 1-5: «Εάν εγερθή εν μέσω σου προφήτης ή ενυπνιαζόμενος ενύπνια, και δώση εις σε σημείον ή τεράστιον και αληθεύση το σημείον ή το τεράστιον, περί του οποίου ελάλησε προς σε λέγων, Ας υπάγωμεν κατόπιν άλλων θεών και ας λατρεύσωμεν αυτούς, δεν θέλεις δώσει ακρόασιν… διότι δοκιμάζει εσάς Κύριος ο Θεός σας, δια να γνωρίσει εάν αγαπάτε Κύριον τον Θεόν σας … τας εντολάς αυτού θέλετε φυλάττει και την φωνήν αυτού θέλετε υπακούει».

- Αποκάλυψη ιγ’ 14-15: «Και εδόθη εις αυτό να δώση πνεύμα εις την εικόνα του θηρίου (του Αντιχρίστου) ώστε να λαλήσει η εικών του θηρίου’ και να κάμη, όσοι δεν προσκυνήσωσι την εικόνα του θηρίου να θανατωθώσι».

- Αποκάλυψη ιδ’ 9-11: «Και τρίτος άγγελος ηκολούθησεν αυτούς λέγων μετά φωνής μεγάλης, Όστις προσκυνεί το θηρίον και την εικόνα αυτού … θέλει βασανισθή με πυρ και θείον ενώπιον των αγίων αγγέλων και ενώπιον του Αρνίου».

Πολλοί που είναι συνηθισμένοι στην προσκύνηση των εικόνων, όταν έλθει ο Αντίχριστος και απαιτήσει οι άνθρωποι να προσκυνήσουν την εικόνα του επειδή αυτή μίλησε, μήπως εξαπατηθούν και την προσκυνήσουν, με αποτέλεσμα να χαθούν αιωνίως;

Πολλοί λένε, εγώ δε λατρεύω τις εικόνες, απλώς θυμάμαι τους Αγίους, στους οποίους δίνω τιμητική προσκύνηση. Είναι σωστό;

Δεν είναι σωστό. Είναι απλώς μια δικαιολογία για να πείσουν τη συνείδησή τους ότι δεν κάνουν κακό.

Όταν ανάβουν κερί στην εικόνα, όταν ανάβουν καντήλι, όταν τη φιλάνε, όταν σκύβουν μπροστά της, δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να τις λατρεύουν και να τις προσκυνούν. Αυτό που κάνουν σημαίνει λατρεία και προσκύνηση, που απαγορεύει ο Θεός. Η τιμητική προσκύνηση δεν υπάρχει σήμερα στην κοινωνία μας σα χαιρετισμός ή σαν απόδοση τιμής. Με άλλο τρόπο χαιρετούμε και τιμούμε αυτούς που θέλουμε να τιμήσουμε. Ακόμη και ο ίδιος ο Άγιος να βρισκόταν εδώ ζωντανός, δεν επιτρέπεται να τον τιμήσουμε με προσκύνηση. Με άλλο τρόπο θα πρέπει να τον τιμήσουμε. Η τιμητική προσκύνηση καταργήθηκε στην Καινή Διαθήκη. Δεν την δέχθηκαν ούτε οι Απόστολοι, ούτε οι άγγελοι.

- Πράξεις 10:26 «Ο Πέτρος εσήκωσεν αυτόν λέγων, Σηκώθητι και εγώ αυτός άνθρωπος είμαι».

- Αποκάλυψη 22:8-9 «Εγώ ο Ιωάννης έπεσα να προσκυνήσω έμπροσθεν των ποδών του αγγέλου του δεικνύοντος εις εμέ ταύτα. Και λέγει προς εμέ, πρόσεχε μη κάμεις τούτο … τον Θεόν προσκύνησον».

Ήταν ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγράφος εικόνων;

Υπάρχει μια διάδοση ότι ο Ευαγγελιστής Λουκάς, που έγραψε το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, ήταν από τους πρώτους που ζωγράφισαν εικόνες και μάλιστα εικόνες της «Παναγίας». Είναι αυτό αλήθεια; Η απάντηση είναι όχι. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς ούτε ζωγράφος ήταν, ούτε ζωγράφισε καμιά εικόνα. Ζωγράφοι εικόνων δεν υπήρχαν τον καιρό των Αποστόλων, αλλά παρουσιάστηκαν πολύ αργότερα, από τον 4^ο αιώνα και μετά και ήταν κυρίως καλόγεροι.

Η εγκυκλοπαίδεια ΧΑΡΗ-ΠΑΤΣΗ πάνω σ’ αυτό γράφει: «Ο Λουκάς ήταν μορφωμένος, ιατρός το επάγγελμα, όχι όμως και ζωγράφος, όπως ααναφέρει μεταγενέστερη παράδοση» (τόμος 17, δελ. 91).

Δεν ήταν λοιπόν ο Λουκάς ζωγράφος. Αυτή η διάδοση προήλθε από μια μεταγενέστερη παράδοση και διαδόθηκε σκόπιμα από μοναχούς για να ενθαρρυνθεί η εικονολατρεία. Δεν είναι αληθινή και δεν έχει καμιά απολύτως ιστορικής βάση. Οι φερόμενες ως εικόνες του Ευαγγελιστή Λουκά, προφανώς ζωγραφίστηκαν από κάποιον αγιογράφο μοναχό τον 9^ο αιώνα μ.Χ, που ονομαζόταν Λουκάς και ο λαός από λάθος ή σκόπιμα συνέδεσε τις εικόνες αυτές με το όνομα του Ευαγγελιστή Λουκά.

Πώς προσπαθούν μερικοί σήμερα να δικαιολογήσουν την κατασκευή εικόνων;

Μερικοί για να δικαιολογήσουν την κατασκευή και λατρεία των εικόνων, φέρνουν για επιχείρημα την εντολή που έδωσε ο Θεός στον Μωϋσή να κατασκευάσει ομοιώματα Χερουβείμ πάνω στο ιλαστήριο και να τα απεικονίσει υφαντά στα παραπετάσματα της σκηνής του Μαρτυρίου (Έξοδος κε’ 17-2^ο, κς’ 1, 31) Όμως η περίπτωση αυτή με κανένα τρόπο δε δικαιολογεί τη κατασκευή και προσκύνηση των εικόνων:

α) Τα Χερουβείμ ήσαν απεικονίσεις ουρανίων υποστάσεων (προφανώς μία τάξη αγγέλων) που είχαν ειδική συμβολική σημασία και παρίσταναν την παρουσία του Θεού. Ο λαός Ισραήλ και οι ιερείς που λειτουργούσαν μέσα στη Σκηνή και αργότερα στο Ναό, δεν τα προσκυνούσαν, δεν τα λάτρευαν, δεν άναβαν καντήλι, δεν θυμίαζαν και δεν προσεύχονταν σ’ αυτά. Τα έβλεπαν μόνο σαν απεικόνιση της θείας παρουσίας.

β) Τα Χερουβείμ δεν ήταν ορατά από το λαό που ερχόταν να προσευχηθεί στο Ναό. Οι απεικονίσεις τους ήταν μόνο μέσα στο Ναό περιορισμένες, όπου έμπαιναν ΜΟΝΑΧΑ οι ιερείς. Ο λαός ποτέ δεν έμπαινε μέσα στο Ναό γιατί αυτό απαγορευόταν. Έστεκε πάντα έξω στην αυλή. Δεν υπήρχε λοιπόν κανένας κίνδυνος να τα δει και να παρασυρθεί να τα προσκυνήσει.

γ) Ο κυριώτερος όμως λόγος είναι, ότι, ενώ για τα Χερουβείμ υπάρχει ειδική εντολή από το Θεό να κατασκευαστούν, για όλα τα άλλα ομοιώματα και για τις εικόνες υπάρχει ρητή απαγόρευση του Θεού. Ο Θεός που είπε: «Και θέλεις κάμει δύο Χερουβείμ εκ χρυσίου» και «παραπετάσματα με Χερουβείμ εντέχνως ενειργασμένα θέλεις κάμει αυτά» (Έξοδος κε’ 18, κς’ 1), ο ίδιος είπε: «Μη κάμεις εις σεαυτόν είδωλο, μηδέ ομοίωμα τινός» και «Προσέχετε εις εαυτούς μήποτε …. κάμητε είδωλον, εικόνα τινός, το οποίο απηγόρευσεν Κύριος ο Θεός σου» (Δευτερονόμιο δ’ 23, ε’ 8).

Η κατασκευή των Χερουβείμ ήταν καλό γιατί το είπε ο Θεός. Η κατασκευή των εικόνων είναι κακό γιατί το απαγορεύει ο Θεός. Πρέπει να ξέρουμε, ότι «καλό» είναι πάντα ό,τι θέλει ο Θεός, και «κακό» ό,τι απαγορεύει ο Θεός. Οι ειλικρινείς χριστιανοί πρέπει να ενδιαφέρονται να γνωρίσουν σε κάθε περίπτωση ποιό είναι το θέλημα του Θεού και αυτό μόνο να εκτελούν. Ποτέ δεν πρέπει να αντιλέγουν στο Θεό και να παραβαίνουν το θέλημά Του για να ικανοποιήσουν παραδόσεις και διατάξεις ανθρώπων. Επίσης, ποτέ δεν πρέπει να ψάχνουν να βρουν δικαιολογίες για να δικαιολογήσουν την παράβασή τους. Μόλις διαπιστώσουν ότι παραβαίνουν μια εντολή του Θεού από άγνοια, αμέσως πρέπει να παύσουν την παράβαση και να υπακούσουν στο Θεό.

Για την περίπτωση των εικόνων, υπάρχει ρητή απαγόρευση του Θεού, την οποία τήρησαν αυστηρά όλοι οι άγιοι της Παλαιάς Διαθήκης, οι Απόστολοι του Κυρίου στην Καινή Διαθήκη και όλοι οι πρώτοι Χριστιανοί από την αποστολική εποχή μέχρι και τον 3^ο αιώνα μ.Χ. Κάθε προσπάθεια δικαιολόγησής τους δεν φανερώνει ειλικρίνεια και σεβασμό στο θέλημα του Θεού.

Είναι άξιο προσοχής να σημειώσουμε ότι η Εκκλησία μέχρι τις αρχές του 4^ου αιώνα αντέδρασε αυστηρά σε κάθε προσπάθεια κατασκευής και χρησιμοποίησης εικόνων από χριστιανούς μέσα στην Εκκλησία.

Συμπέρασμα:

Η κατασκευή, η χρήση και η προσκύνηση των εικόνων είναι αντίθετη με το Λόγο του Θεού και την Αποστολική παράδοση. Παρουσιάσθηκε από τον 4^ο αιώνα και μετά. Προέρχεται από τις ειδωλολατρικές συνήθειες των ανθρώπων της εποχής εκείνης. Ο αληθινός χριστιανός δεν πρέπει να βλέπει αντικείμενα όταν λατρεύει το Θεό, αλλά να του προσφέρει τη λατρεία που Αυτός θέλει. Και ο Θεός θέλει λατρεία πνευματική, Ιωάννης δ’ 24: «Ο Θεός είναι πνεύμα’ και οι προσκυνούντες αυτόν, εν πνεύματι και αληθεία πρέπει να προσκυνώσι»

* (Από το βιβλίο ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ – ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΕΣ ή ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ)

(στο επόμενο «ΟΙ ΑΓΙΟΙ») Για τις αντιγραφές Παρασκευάς Σ. Αϊβαλής